Czy powróci?

Zacznijmy od początku

Obraz, przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem pędzla Łukasza Cranacha Starszego, datowany jest na rok 1518. Powstał na zlecenie proboszcza głogowskiej kolegiaty Joachima von Liedlau. To arcydzieło powstało na niewielkiej desce lipowej o wymiarach 43,5 x 33,5 cm i umieszczone było w kościele na Ostrowie Tumskim w ołtarzu kaplicy mariackiej. Wizerunek Maryi pozbawiony jest typowych znaków sakralnych (takich jak np. aureola). Cranach namalował Maryję jako piękną, subtelnie uśmiechniętą kobietę o bardzo długich, kręconych włosach, która z czułością trzyma na rękach Dziecko. Maryja odziana w czerwony płaszcz na tle ciekawie zróżnicowanego górzystego krajobrazu (w którym odnajdujemy m.in. bogactwo roślinności, zabudowania czy wznoszący się na skalistym wzgórzu zamek) spogląda z czułością na Dzieciątko, wznoszące ku Jej obliczu lewą rękę, w której trzyma jabłko. Jej pochylona w stronę Dziecka głowa zdaje się dodatkowo podkreślać matczyną miłość i troskę. Malowidło to przez ponad cztery wieki było prawdziwym klejnotem głogowskiej kolegiaty (a dodajmy, że w kościele tym nie brakowało też innych znakomitych dzieł sztuki). Warto też w tym miejscu podkreślić, że istnieje opinia, że ten właśnie obraz Łukasza Cranacha Starszego dał faktyczny początek renesansowemu malarstwu...

Major Mosew

Reklama

Dramatyczne losy Głogowskiej Madonny rozpoczynają się w latach czterdziestych ubiegłego stulecia. Oto po kilku wiekach obraz został w 1944 r. zabrany do Wrocławia, a następnie względy bezpieczeństwa zadecydowały o jego przewiezieniu najpierw do Henrykowa, a potem do Lądka Zdroju. To właśnie tam trafia w ręce armii radzieckiej, na co istnieje (w Archiwum Akt Nowych) dowód, w postaci dokumentu będącego potwierdzeniem przejęcia obrazu przez niejakiego majora Mosewa. Obraz szacunkowo wyceniony przez ostatniego proboszcza głogowskiej kolegiaty na 100 tys. ówczesnych marek, był niewątpliwie cennym łupem (cały budynek kolegiaty wyceniony został przez niego na 500 tys. marek). W tym momencie ślad się urwał. Pozostały tylko domysły i hipotezy. Twierdzono, że obraz jest w Ermitażu w Leningradzie, ktoś inny jednakże - machając przy tym ze zrezygnowaniem ręką - obstawał przy tym, że od dawna jest on już w rękach zachodnich, prywatnych kolekcjonerów. Nikt jednak nie znał prawdy. Nikt też nie podejmował żadnych poważnych kroków w celu odzyskania obrazu. Po pierwsze, była to epoka PRL-u, po drugie, nie wiadomo było, gdzie się konkretnie znajduje Głogowska Madonna, po trzecie, niewielu wierzyło w możliwość odzyskania tego dzieła. Głogów po II wojnie światowej był ogromnie zniszczony, a napływowa ludność dopiero z czasem wiązała się z tym nowym miejscem.
Na Ostrowie Tumskim zaś przez dziesiątki lat stał zrujnowany budynek kolegiaty, którego resztki dawnej świetności co pewien czas dobijali jeszcze wandale i pijacy...

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

A jednak jest!

Reklama

Pod koniec marca br. Rzeczpospolita podała sensacyjną wiadomość, że strona rosyjska ujawniła w Internecie miejsce przechowywania słynnej Głogowskiej Madonny i że jest nim Muzeum Puszkina w Moskwie. Ta informacja definitywnie rozwiązywała wszystkie wątpliwości co do losów zaginionego obrazu. Jednak w Głogowie nie rozpoczęto w związku z tym żadnych konkretnych działań (później dopiero dowiedziałem się, że pewne czynności podjęło Towarzystwo Ziemi Głogowskiej). Oficjalnie - cisza... Wtedy przeczytałem wspomniany już wyżej felieton naszego redakcyjnego kolegi Andrzeja Zawickiego i postanowiłem zaproponować wyjście z inicjatywą odzyskania tego dzieła członkom Klubu Inteligencji Katolickiej w Głogowie. Pod przygotowanym listem otwartym do prezydenta miasta, po uzyskaniu aprobaty członków klubu, podpisał się jego zarząd. Myślę, że znamienne jest to, że wystosowaliśmy go ze spotkania KIK-u odbywającego się w Sanktuarium Matki Bożej Jutrzenki Nadziei w Grodowcu (z datą 18 maja br.). O tym przedsięwzięciu powiadomione zostały też lokalne media. Dość szybko temat ponownie pojawił się, jeśli jeszcze nie w centrum uwagi opinii publicznej, to na pewno już nie na jej marginesie. I co ważniejsze, list został (z tego co wciąż jeszcze nieoficjalnie wiemy) poważnie potraktowany przez prezydenta Zbigniewa Rybkę, a z propozycją współpracy wyszło Towarzystwo Ziemi Głogowskiej (TZG), z której zresztą skorzystaliśmy. Zainteresowanie inicjatywą odzyskania Głogowskiej Madonny oprócz lokalnych wykazały też media ogólnopolskie, m.in.: Telewizja Publiczna, TVN 24 czy Superexpress. Pierwszy krok został uczyniony.

Następne kroki

Dziś już wiemy (choć wciąż nieoficjalnie), że w efekcie inicjatywy KIK-u przy wsparciu TZG oraz w wyniku działań prezydenta miasta sprawa odzyskania Głogowskiej Madonny jest już znana w ministerstwie, a stronami w mającym się rozpocząć procesie rewindykacyjnym będą rządy: RP i Federacji Rosyjskiej. Obecnie trwa sporządzanie odpowiedniego wniosku, do podpisania którego zaproszone zostaną zapewne władze lokalne, wszystkie zainteresowane podmioty społeczne i przedstawiciele Kościoła. Nie zapominajmy bowiem, że prawnym właścicielem odzyskanego (miejmy nadzieję) arcydzieła pozostaje niezmiennie Kościół katolicki. Obiektywnie trzeba przyznać, że szanse na odzyskanie obrazu nie są zbyt duże. Jednak są. Trzeba to wyraźnie podkreślić. Po raz pierwszy od lat czterdziestych ubiegłego stulecia istnieje taka realna możliwość. Być może jest to też jedyna taka okazja. Niepodjęcie tego wyzwania byłoby błędem o historycznych wręcz skutkach. Jesteśmy to winni tak naszym przodkom, jak i przyszłym pokoleniom. Dlatego też wbrew opiniom pesymistów (a tych jest bardzo wielu) liczę na to, że całe przedsięwzięcie zakończy się sukcesem.
Dziś, gdy kolegiata jest odbudowywana, gdy miasto przeżywa 750-lecie swojej lokacji, nie można nie podjąć próby odzyskania tego obrazu. Jeśli mam jakieś obawy, to wiążę je przede wszystkim z wynikiem zabiegów dyplomatycznych. Czy będzie im towarzyszył właściwy klimat i odpowiednia determinacja (gdyby wniosek został odrzucony, być może trzeba będzie go ponowić, żeby pokazać jak nam na tym obrazie zależy)? Poza tym byłoby to precedensem, gdyby taki wniosek rewindykacyjny został rozpatrzony pozytywnie (strona rosyjska zapewne nie jest zainteresowana masowym oddawaniem "przejętych" kiedyś dzieł sztuki). Może potrzeba więc, by całemu temu procesowi nadać charakter np. swego rodzaju: darowizny "narodu dla narodu"? W każdym razie jestem głęboko przekonany, że warto podjąć wszelkie możliwe działania w tym względzie!

Zamiast czarnego scenariusza...

Gdyby jednak całe przedsięwzięcie miało zakończyć się fiaskiem, myślę, że należałoby wtedy wykonać profesjonalną kopię, którą w przyszłości umieszczono by w murach kolegiaty wraz z informacją o dziejach tego szczególnego obrazu i aktualnym miejscu jego przechowywania. Taki gest kończyłby całość działań, pokazując przy tym, że uczyniliśmy wszystko, co było możliwe, aby go odzyskać.
Przy okazji sprawy odzyskania Głogowskiej Madonny pojawił się także problem innych dzieł sztuki (rzeźb, obrazów, ksiąg, precjozów), które znajdują się w różnych muzeach - tym razem polskich - a które historia wiąże nierozerwalnie z dziejami Głogowa. Ponieważ zostało ich bardzo niewiele, już dziś słychać głosy, że warto, by wróciły one do miejsca, z którego zostały zabrane. Wśród nich znaczną grupę stanowią dzieła sztuki sakralnej z głogowskich świątyń.

Przy pisaniu tego tekstu korzystałem m.in. z: Raportu o powojennych losach głogowskich dzieł sztuki Rafaela Rokaszewicza, Głogów, czerwiec 2003 r.

Drodzy bracia i siostry, W ostatnich katechezach widzieliśmy, jak czytanie i rozważanie Pisma Świętego w modlitwie osobistej i wspólnotowej otwierają na słuchanie Boga, który do nas mówi i rozbudzają światło, aby zrozumieć teraźniejszość. Dzisiaj chciałbym mówić o świadectwie i modlitwie pierwszego męczennika Kościoła, św. Szczepana, jednego z siedmiu wybranych do posługi miłości względem potrzebujących. W chwili jego męczeństwa, opowiedzianej w Dziejach Apostolskich, ujawnia się po raz kolejny owocny związek między Słowem Bożym a modlitwą. Szczepan został doprowadzony przed trybunał, przed Sanhedryn, gdzie oskarżono go, iż mówił, że „Jezus Nazarejczyk zburzy...[świątynię] i pozmienia zwyczaje, które nam Mojżesz przekazał” (Dz 6, 14). Jezus podczas swego życia publicznego rzeczywiście zapowiadał zniszczenie świątyni Jerozolimskiej: „Zburzcie tę świątynię, a Ja w trzech dniach wzniosę ją na nowo” (J 2,19). Jednakże, jak zauważył św. Jan Ewangelista, „On zaś mówił o świątyni swego ciała. Gdy więc zmartwychwstał, przypomnieli sobie uczniowie Jego, że to powiedział, i uwierzyli Pismu i słowu, które wyrzekł Jezus” (J, 21-22). Mowa Szczepana przed trybunałem, najdłuższa w Dziejach Apostolskich, rozwija się właśnie na bazie tego proroctwa Jezusa, który jako nowa świątynia inauguruje nowy kult i zastępuje ofiary starożytne ofiarą składaną z samego siebie na krzyżu. Szczepan pragnie ukazać, jak bardzo bezpodstawne jest skierowane przeciw niemu oskarżenie, jakoby obalał Prawo Mojżesza i wyjaśnia swoją wizję historii zbawienia, przymierza między Bogiem a człowiekiem. Odczytuje w ten sposób na nowo cały opis biblijny, itinerarium zawarte w Piśmie Świętym, aby ukazać, że prowadzi ono do „miejsca” ostatecznej obecności Boga, jakim jest Jezus Chrystus, a zwłaszcza Jego męka, śmierć i Zmartwychwstanie. W tej perspektywie Szczepan odczytuje też swoje bycie uczniem Jezusa, naśladując Go aż do męczeństwa. Rozważanie Pisma Świętego pozwala mu w ten sposób zrozumieć jego misję, jego życie, chwilę obecną. Prowadzi go w tym światło Ducha Świętego, jego osobista, głęboka relacja z Panem, tak bardzo, że członkowie Sanhedrynu zobaczyli jego twarz „podobną do oblicza anioła” (Dz 6, 15). Taki znak Bożej pomocy, przypomina promieniejące oblicze Mojżesza, gdy zstępował z góry Synaj po spotkaniu z Bogiem (por. Wj 34,29-35; 2 Kor 3,7-8). W swojej mowie Szczepan wychodzi od powołania Abrahama, pielgrzyma do ziemi wskazanej przez Boga, którą posiadał jedynie na poziomie obietnicy. Następnie przechodzi do Józefa, sprzedanego przez braci, którego jednak Bóg wspierał i uwolnił, aby dojść do Mojżesza, który staje się narzędziem Boga, aby wyzwolić swój naród, ale napotyka również wielokrotnie odrzucenie swego własnego ludu. W tych wydarzeniach, opisywanych przez Pismo Święte, w które Szczepan jest, jak się okazuje religijnie zasłuchany, zawsze ujawnia się Bóg, który niestrudzenie wychodzi człowiekowi naprzeciw, pomimo, że często napotyka uparty sprzeciw, i to zarówno w przeszłości, w chwili obecnej jak i w przyszłości. W tym wszystkim widzi on zapowiedź sprawy samego Jezusa, Syna Bożego, który stał się ciałem, który - tak jak starożytni Ojcowie - napotyka przeszkody, odrzucenie, śmierć. Szczepan odwołuje się zatem do Jozuego, Dawida i Salomona, powiązanych z budową świątyni Jerozolimskiej i kończy słowami proroka Izajasza (66, 1-2): „Niebiosa są moim tronem, a ziemia podnóżkiem nóg moich. Jakiż to dom możecie Mi wystawić i jakież miejsce dać Mi na mieszkanie? Przecież moja ręka to wszystko uczyniła” (Dz 7,49-50). W swoim rozważaniu na temat działania Boga w historii zbawienia, zwracając szczególną uwagę na odwieczną pokusę odrzucenia Boga i Jego działania, stwierdza on, że Jezus jest Sprawiedliwym zapowiadanym przez proroków; w Nim sam Bóg stał się obecny w sposób wyjątkowy i ostateczny: Jezus jest „miejscem” prawdziwego kultu. Szczepan przez pewien czas nie zaprzecza, że świątynia jest ważna, ale podkreśla, że „Najwyższy jednak nie mieszka w dziełach rąk ludzkich” (Dz 7, 48). Nową, prawdziwą świątynią, w której mieszka Bóg jest Jego Syn, który przyjął ludzkie ciało. To człowieczeństwo Chrystusa, Zmartwychwstałego gromadzi ludy i łączy je w sakramencie Jego Ciała i Krwi. Wyrażenie dotyczące świątyni „nie zbudowanej ludzkimi rękami” znajdujemy także w teologii świętego Pawła i Liście do Hebrajczyków: ciało Jezusa, które przyjął On, aby ofiarować siebie samego jako żertwę ofiarną na zadośćuczynienie za grzechy, jest nową świątynią Boga, miejscem obecności Boga żywego. W Nim Bóg jest człowiekiem, Bóg i świat kontaktują się ze sobą: Jezus bierze na siebie cały grzech ludzkości, aby go wnieść w miłość Boga i aby „spalić” go w tej miłości. Zbliżenie się do krzyża, wejście w komunię z Chrystusem oznacza wejście w to przekształcenie, wejście w kontakt z Bogiem, wejście do prawdziwej świątyni. Życie i mowa Szczepana nieoczekiwanie zostają przerwane wraz z ukamienowaniem, ale właśnie jego męczeństwo jest wypełnieniem jego życia i orędzia: staje się on jedno z Chrystusem. W ten sposób jego rozważanie odnośnie do działania Boga w historii, na temat Słowa Bożego, które w Jezusie znalazło swoje całkowite wypełnienie, staje się uczestnictwem w modlitwie Pana Jezusa na krzyżu. Rzeczywiście woła on przed śmiercią: „Panie Jezu, przyjmij ducha mego!” (Dz 7, 59), przyswajając sobie słowa Psalmu 31,6 i powtarzając ostatnią wypowiedź Jezusa na Kalwarii: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego” (Łk 23,46); i wreszcie, tak jak Jezus zawołał donośnym głosem wobec tych, którzy go kamienowali: „Panie, nie poczytaj im tego grzechu!” (Dz 7, 60). Zauważamy, że chociaż z jednej strony modlitwa Szczepana podejmuje modlitwę Jezusa, to jest ona skierowana do kogo innego, gdyż jest ona skierowana do samego Pana, to znaczy do Jezusa, którego uwielbionego kontempluje po prawicy Ojca: „Widzę niebo otwarte i Syna Człowieczego, stojącego po prawicy Boga” (w. 56). Drodzy bracia i siostry, świadectwo św. Szczepana daje nam pewne wskazania dla naszej modlitwy i życia. Możemy się pytać: skąd ten pierwszy chrześcijański męczennik czerpał siłę do stawiania czoła swoim prześladowcom i aby dojść do daru z siebie samego? Odpowiedź jest prosta: ze swej relacji z Bogiem, ze swej komunii z Chrystusem, z rozważania Jego historii zbawienia, dostrzegania działania Boga, które swój szczyt osiągnęło w Jezusie Chrystusie. Także nasza modlitwa musi się karmić słuchaniem Słowa Bożego w komunii z Jezusem i Jego Kościołem. Drugi element to ten, że św. Szczepan widzi w dziejach relacji miłości między Bogiem a człowiekiem zapowiedź postaci i misji Jezusa. On - Syn Boży - jest świątynią „nie zbudowaną ludzkimi rękami”, w której obecność Boga stała się tak bliska, że weszła w nasze ludzkie ciało, aby nas doprowadzić do Boga, aby otworzyć nam bramy nieba. Tak więc nasza modlitwa powinna być kontemplacją Jezusa siedzącego po prawicy Boga, Jezusa jako Pana naszego, mojego codziennego życia. W Nim, pod przewodnictwem Ducha Świętego, możemy także i my zwrócić się do Boga, nawiązać realny kontakt z Bogiem, z zaufaniem i zawierzeniem dzieci, które zwracają się do Ojca, który je nieskończenie kocha. Dziękuję. tlum. st (KAI) / Watykan