Pamiętam, jak w pierwszych latach naszego małżeństwa trochę przekomarzaliśmy się z Irenką, kto z nas chciałby pierwszy umrzeć. – Ja bym chciał być pierwszy – powiedziałem wtedy. – Nie, nie, ja chcę pierwsza... – odpowiedziała na to. Za tym sporem o „pierwszeństwo” kryła się świadomość nieuchronnej samotności po odejściu drugiej połowy. Żadne z nas nie chciało tego przeżywać. Dziś perspektywa odejścia jednego z nas do wieczności jest coraz bliższa. Dlatego wsłuchujemy się, jak przeżywają to nasi bliscy, którzy tego doświadczyli.

Nadal rozmawiam z Lidką

„Śmierć ukochanej Lidki spadła na mnie nagle, choć przecież jej odchodzenie trwało kilka miesięcy – podzielił się z nami Maciek. – Do końca nie traciliśmy nadziei i walczyliśmy o każdy dzień, w końcu o każdą godzinę. Na wiadomość, że odeszła – w pierwszej chwili przeszywający serce żal, chwytająca za gardło rozpacz, krzyk: już jej nie ma, już nigdy jej nie zobaczę. Tak było przez kilka dni. Żal, płacz, poczucie pustki, straty, bezsensu życia. Potem uspokojenie, które przyszło wraz z radykalnym zwróceniem się ku Bogu. To właśnie na modlitwie znajdowałem pocieszenie, umocnienie i odpowiedzi na trudne pytania. Zaczęło się dla mnie nowe życie. Dotąd wspierałem żonę w słabości, w chorobie, w trudach fizycznego cierpienia. Dziś to ona mnie wspiera, umacnia mnie, jest niemal namacalnie obecna w mojej codzienności. Słucham jej teraz bardziej niż za życia. Poznaję ją na nowo przez duchowe zapiski, które zostawiła. Czytam te zapiski, jej zmagania z samą sobą, ze mną, z Panem Bogiem, jej wołanie do Niego, aby ukazał sens jej trudnego życia, pełnego fizycznego i duchowego cierpienia.

Czuję przenikający serce smutek, żal straconych lat, pełnych nieporozumień, kłótni, awantur, nierozwiązanych konfliktów, które w istocie były naszym wzajemnym wołaniem o bliskość. Mimo to w bilansie dominują radość i wdzięczność. Te 50 wspólnych lat było pełne wzajemnego obdarowywania i radości życia. Kiedy patrzę na jej rozpromienioną buźkę na zdjęciu, uśmiecham się i mówię, jak bardzo ją kocham. Jest we mnie, ona jest ze mną ciągle. Jest też w pamięci ludzi, których Bóg postawił na jej drodze”.

Rozpoznaję, że właśnie na tym polega tajemnica świętych obcowania...

Nasze małżeństwo trwa

Kilka lat temu napisał do nas Władek: „Kiedy po śmierci mojej Agnieszki rozmawiałem ze znajomym księdzem, to na moje stwierdzenie: «moje małżeństwo się skończyło», natychmiast powiedział: «o nie!, ono się skończy, gdy i ty umrzesz». Z dalszej rozmowy wynikło, że ja już wypełniłem słowa przysięgi małżeńskiej: «ślubuję ci miłość, wierność i uczciwość małżeńską», natomiast pozostaje mi oraz jej do wypełnienia: «oraz że cię nie opuszczę aż do śmierci». To wypełnienie z mojej strony polega na modlitwie za nią, za jej zbawienie, a z jej strony – na wstawiennictwie u Jezusa za mnie, za moją dalszą drogę życiową, by mnie prowadziła do Niego. Tak oto wzajemna odpowiedzialność przed Bogiem za zbawienie trwa. Można więc mówić o przygotowaniu do małżeństwa i o małżeństwie w sytuacji, gdy oboje są razem, a także w sytuacji, gdy jedno już odejdzie.

Agnieszka odeszła po 50 latach naszego małżeństwa, przeżytego w autentycznej miłości. Teraz jaskrawo uzmysławiam sobie, jak bym się czuł, gdybyśmy byli małżeństwem niezgodnym, skłóconym, a zwłaszcza gdyby to była moja wina. Dramatyczne wyrzuty sumienia, gdy już nic nie mogę zrobić, naprawić, przeprosić. W moim przypadku byłoby to szczególnie dramatyczne, gdyż dopiero teraz, w trakcie porządkowania domowych spraw, odkryłem, jak wiele dobra ona uczyniła dla mnie i dla innych. Moje małżeństwo z Agnieszką trwa. Na potwierdzenie tego stopiłem nasze obrączki i tę wspólną noszę”.

Zarówno dla Maćka, jak i dla Władka było oczywiste, że po śmierci swoich żon pozostali wdowcami. Ale w innych sytuacjach decyzje – w wyniku dialogu z samym sobą i z Panem Bogiem – mogą być inne. Bogdan, wkrótce po śmierci żony Marysi, ożenił się po raz drugi. Powiedział mi, że życie dla niego straciło koloryt. Tomek po przedwczesnej śmierci żony został z dwojgiem małych dzieci. Też się ożenił po raz drugi, zresztą z wdową. Napisałem o tym do Władka. Odpisał: „Powtórny ożenek z całą pewnością cieszy tę, która odeszła, bo jej głębokim pragnieniem jest wszystko to, co służy zbawieniu męża. Ja pozostałem sam, tak zdecydowałem, to wynikło z mojego dialogu z Bogiem”. Władek też już odszedł do Pana Boga.

Szkoda czasu...

„Mój zawód daje wiele możliwości i często obiecywałem żonie, że będziemy kiedyś bogaci, a ona mi odpowiadała: «bogaci już jesteśmy, bo mamy siebie, a kiedyś może będziemy mieć pieniądze»” – podzielił się z nami Marek 5 lat po śmierci Agaty. Marek i Agata nie dorobili się wielkich pieniędzy w swoim blisko 25-letnim małżeństwie, bo to, co mieli, rozdawali innym. Ale byli szczęśliwi, bo mieli siebie. Marek mówi o swoim małżeństwie, że było spełnione. Wspomina jednak, że często się kłócili. Czasem siedzieli do rana, oczekując od siebie nawzajem, kto pierwszy wyciągnie rękę do przeproszenia. Dziś innym małżeństwom radzi: „Szkoda czasu na bycie niepojednanym. Szkoda czasu na nieprzebaczenie”.

Pamiętam, jak moja śp. mama w różnych trudnych sytuacjach mawiała: „cóż to jest wobec wieczności?”. Dziś kojarzą mi się te słowa z problemami małżeńskimi, które przeżywamy, z kryzysami i konfliktami o różne drobne sprawy, które urastają do rangi wojny domowej i o które jesteśmy gotowi się pozabijać, z powodu których dochodzi do rozwodów. Cóż to jest wobec wieczności? Bez sensu się spierać, walczyć o swoje. Walczyć trzeba tylko o miłość. Nie, nie walczyć, ale dbać. Współbrzmi to ze słowami Marka, że szkoda czasu na niepojednanie.

Czy powiemy sobie: „do zobaczenia”?

Wsłuchujemy się w głosy naszych przyjaciół, mamy z tyłu głowy ich świadectwa, ale żyjemy myślą, że każdy dzień ma dosyć swojej troski (por. Mt 6, 34), i dlatego dbamy o to, by naszą misję doprowadzić razem do miejsca, z którego odwoła nas Pan Bóg. Współbrzmi to z opowieścią o św. Karolu Boromeuszu: kiedy zapytano go, co by zrobił, gdyby w czasie gry w szachy – a był zapalonym szachistą – oznajmiono mu, że za godzinę umrze, miał podobno odpowiedzieć: „dokończyłbym tę partię szachów”. Powiastka ta jest mi bardzo bliska, bo ja też w młodości bardzo lubiłem grać w szachy. Ciągle jeszcze na szachownicy naszego życia razem z Irenką przesuwamy do przodu różne figury naszego zaangażowania. Tylko dbamy, by było to z miłości, a nie z próżnych ambicji; by było dbaniem o przemijający czas, a nie ucieczką przed nim.

Na jednym z nagrobków przeczytałem kiedyś napis sformułowany przez męża pod adresem żony: „Do zobaczenia po tamtej stronie”. I rodzi się pytanie: czy rzeczywiście? Przecież Jezus na bardzo praktyczne pytanie, czyją żoną będzie ta, która miała wielu mężów, odpowiedział, że w niebie nie będziemy się żenić ani za mąż wychodzić, ale będziemy jak aniołowie (por. Łk 20, 34-36). Chyba się więc jednak spotkamy, tylko nie jako mąż i żona, lecz jako aniołowie. Oby tak się stało. Nadal jednak nie wiem tak do końca, co to znaczy. Nie myślę o tym teraz. Mam nadzieję, że zobaczę.