Wielu obserwatorów najnowszej historii Polski do dziś nie potrafi zrozumieć, dlaczego w Polsce po 1989 r. nie powstała silna partia chrześcijańsko-demokratyczna, dlaczego – poza „Naszym Dziennikiem” – nie wychodzi nad Wisłą silny dziennik katolicki, który odebrałby czytelników „Gazecie Wyborczej”. Ba, wielu zagranicznych korespondentów i naukowców pyta mnie, dlaczego w kraju takim jak Polska najgłośniejszą akcję charytatywną – Wielką Orkiestrę Świątecznej Pomocy – prowadzi człowiek, który jest jawnie wrogi chrześcijańskim wartościom. Warto bowiem zdać sobie sprawę z faktu, że Jerzy Owsiak jawnie związany jest z sektą Hare Kryszna, która nie tylko ma związek z bełkotem New Age, ale wyraźnie kontestuje chrześcijaństwo – w każdym jego wymiarze. Dlaczego polska sfera publiczna pełna jest katolickich symboli, a jednocześnie tak kompulsywnie spycha na margines ludzi i poglądy, które stanowią przejawy katolickiego myślenia o sprawach publicznych? Gdzie tkwi mechanizm wypierania katolików z życia publicznego?

Do niedawna trudno było udzielić na ten temat jakiejkolwiek sensownej odpowiedzi. Dziś, gdy wiemy już nieco więcej na temat umów między Czesławem Kiszczakiem i Wojciechem Jaruzelskim a przedstawicielami tzw. opozycji, możemy coraz mocniej stawiać hipotezę, że umowy z Magdalenki i Okrągłego Stołu zawierały niejawne porozumienia dotyczące wypierania katolików poza kręgi decyzyjne. W minionym dwudziestoleciu więcej do powiedzenia mieli trockiści (tacy jak Jacek Kuroń czy Adam Michnik) niż przedstawiciele katolickiej większości.

Dopiero teraz ten nieoddający naturalnych poglądów naszego społeczeństwa stan jest przezwyciężany. Niestety – wspierany przez postkomunistyczne media – proces agresywnej laicyzacji poczynił w tym czasie spore spustoszenie. Rzadko pada dziś pytanie, dlaczego w katolickim kraju nie odniosła sukcesu partia o charakterze chrześcijańsko-demokratycznym.

Oto drobny przyczynek do wyjaśnienia tej sytuacji. W tym miejscu muszę cofnąć się do początków III RP. Byłem wtedy młodym działaczem opozycji i – wraz z kilkoma starszymi kolegami – wymyśliliśmy, aby podjąć próbę budowy partii o chrześcijańsko-demokratycznym charakterze (miała się nazywać Ruch Demokracji Chrześcijańskiej), opartej na ówczesnej strukturze dynamicznie działających i skupiających inteligencję Klubów Inteligencji Katolickiej. Wykonaliśmy sporą pracę i doprowadziliśmy do spotkania w Warszawie, na którym zjawili się przedstawiciele większości KIK-ów działających w Polsce. W pewnym momencie na salę obrad dumnym krokiem wkroczyli ówczesny premier Tadeusz Mazowiecki oraz senator Andrzej Wielowieyski. Powitaliśmy ich (o naiwni) rzęsistymi oklaskami. Głos zabrał Mazowiecki, a jego wystąpienie można było streścić w jednym – za to bardzo znaczącym – zdaniu: „Jestem chrześcijaninem i jestem demokratą, ale nie jestem chrześcijańskim demokratą ”. W podobnym tonie utrzymana była wypowiedź Wielowieyskiego. Powietrze z nas uszło, a pierwsza po 1989 r. – próba utworzenia chrześcijańskiej demokracji rozpłynęła się we mgle nieoczekiwanego rozczarowania.

Nie wiedzieliśmy wówczas, że stery nad Obywatelskim Klubem Parlamentarnym przejął Bronisław Geremek ze swoją świtą. W myśl lansowanych przez nich wówczas koncepcji Polsce nie były potrzebne żadne partie polityczne. Miało rządzić lustrzane odbicie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, czyli OKP (kierowany zakulisowo przez Geremka, Michnika i Kuronia, z małym wkładem Mazowieckiego i Wałęsy).

Niedługo potem – wraz z gronem działaczy Solidarności z Krakowa – utworzyliśmy pod Wawelem niewielką partię pod nazwą „Chrześcijańska Demokracja”. Partia ta, w niedługim czasie, stała się jednym z założycieli Porozumienia Centrum. Ciągle mieliśmy nadzieję na to, że uda się urządzić Polskę w oparciu o chadeckie pomysły. Niestety, znów się nie powiodło.

To historyczne wspominki, ale Czytelnik może w końcu zapytać: a czym jest ta chadeckość, jakie pomysły gospodarcze i ustrojowe niesie ze sobą, w czym może się przydać współczesnej Polsce?

Po pierwsze zatem: klasyczna myśl chadecka opowiada się za wolnym rynkiem i wspieraniem przedsiębiorczości, jest jednak przeciwko tzw. społecznemu darwinizmowi, który tak dobitnie charakteryzuje myślenie środowisk liberalnych. Chrześcijańska myśl społeczna nie zdejmuje z barków państwa obowiązku odpowiedzialności za kształt rynku i miejsca na nim osób poszkodowanych i najsłabszych. Państwo powinno interweniować w momentach, gdy polityka ponadnarodowych korporacji i działania finansowych potentatów godzą w stabilność i niepodległość państwa oraz w interesy zwykłych obywateli.

Po drugie – chadecy wyraźnie kładą nacisk na zasadę pomocniczości – to bardzo konkretnie w literaturze opisana praktyka, która powinna umożliwiać obywatelom równy start i możliwość rozwoju. Mówiąc najbardziej prosto – każdy powinien mieć możliwość otrzymania wędki, na którą może złowić rybę. Państwo natomiast nie jest zwolnione ze wspólnotowych obowiązków dbania o edukację, zdrowie i kulturę. Fundusze na te cele wypracowywane są przez zdrową przedsiębiorczość, która rozwija się także dzięki interwencjom państwa w momentach, gdy gwałcona jest zasada równej konkurencji na rynku.

Po trzecie wreszcie – a to w tej chwili niesłychanie istotne – chadecy głoszą zasadę tzw. porządku kochania, a więc kolejności powinności etycznych, jakiej powinien podlegać mechanizm wartościowania naszych postaw. Najpierw więc winni jesteśmy naszą uwagę i pracę najbliższym, rodzinie, następnie lokalnej społeczności, a w dalszej kolejności naszej narodowej i państwowej wspólnocie, dopiero w dalszym kręgu – całej ludzkości.

Z tej – przyznam, dość teoretycznie opisanej – zasady wynika, że np. przemawiając na terenie byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz, pani premier Beata Szydło – świadomie bądź nie – wypowiedziała klasyczną zasadę chrześcijańskiej demokracji: najpierw musimy dbać o bezpieczeństwo własnych obywateli, a dopiero potem całego świata.

Zasada „porządku kochania” dobrze tłumaczy także nasze powinności wobec problemu nowej „wędrówki ludów”. Najpierw musimy zadbać o polskie bezpieczeństwo, a następnie skutecznie pomagać w rozwiązywaniu problemów wojen, które są przyczyną masowej migracji do Europy.

Już tak pobieżny przegląd podstawowych zasad chrześcijańskiej myśli społecznej pokazuje, jak wiele ten sposób rozumowania i nastawienia do spraw społecznych ma do zaoferowania współczesnej Polsce. Rzecz w tym, że istnieją jakieś niewidzialne bariery, które zbudowano przed aktywnością chrześcijańsko myślących ludzi.

Ktoś ciągle – jak kiedyś Mazowiecki, Geremek i Wielowieyski – jest zainteresowany tym, aby w Polsce nie upowszechniały się chrześcijańskie zasady polityki, prowadzenia biznesu i chrześcijańskie myślenie o roli państwa w życiu obywateli. Warto się zastanowić, jakie są to bariery i kto je buduje.